TLAHTLAPOWALTIN CUENTOS TLEN POWI ITLAHKOTIAN VERSIoN NAHUATL ESPAÑOL2
KUAWCHIKIMOLLI
IWAN PICHÓN
EL PÁJARO CARPINTERO Y EL PICHÓN
AdAptAción • OkiyektlAli
Ramón tEpolE gonzálEz
tomado dE cuentos
en náhuatl de Guerrero
Nemech melawilis sen
tlahtolli tlen omochihkeh sen kuawchikimolli wan sen
pichon. Kuawchikimolli okipaktiaya
tlatzotzonas wan tlalia
okiitaya sen ilwitilistli yeh ompa oyaya
tlatzotzonati. Kemin okipiaya itlakem
tatapahtik, miak opinawaya. Semitikan
okinamik sen pichon wan okili:
—Tleka amo
techtlanetia motlakem wan nikmotlalilis? Tlen noaxka kipia se tlapalli tlen
amo teyolchikah, san
kintekipachowa tlakah, wan nimopinawa
neh nitlatzotzonati kanin ilwichiwah, ikinon nimitztlatlahtia techtlaneti
motlakem.
Pichon okinankili:
—Amo, amo
nimitztlanetis, san sen nikpia. Kuawchikimolli oksemi okili:
—Techtlaneti san inin
yowalli. Pichon okinankili:
—Amo, amo nimitzmakas, nimopinawas
tlalia ninentinemis san ihkon.
Kuawchikimolli okili:
—Amo ximotekipacho, nimitztlanetis tlen noachka wan xikmotlalili, san
inin yowalli.
Pichon okihto:
—Nimitztlanetis wan
mostla techmakas.
Okitlaneti itlakem wan
okimotlalilti tlen kuawchikimolli iaxka.
wan pichon okihto:
—¡Motlakem wel
tatapaktik, wan amo kualtzin!
Voy a contarles el cuento del pichón y el pájaro carpintero. Pues ahí tienen ustedes que el pájaro carpintero era un músico que acostum- braba ir a tocar a
todas las fiestas. Pero le daba
pena su aspecto, porque su ropa, ademas
de vieja, era de un color muy triste,
por eso un día le dijo al pichón:
—Préstame tu traje para
ponérmelo, el color del mío es muy
triste y me da pena portarlo porque yo
siempre voy a tocar a las fiestas. Por favor te
suplico que me lo prestes
esta noche, pues está
muy bonito.
El pichón le contestó:
—No, no te lo prestaré, porque
es el único traje que tengo. Pero el carpintero insistió, diciéndole:
—Préstamelo; es nada más por una noche. El pichón contestó:
—No, no te lo daré, porque me dará pena andar desnudo. El pájaro
carpintero dijo:
—No te preocupes. Te lo prestaré
con la condicion de que sea sola- mente esta noche.
El pichón dijo:
—Bueno.
Rápidamente hicieron el intercambio de trajes,
entonces el pichón dijo:
—¡En realidad tu traje está
muy feo, y además está
roto!, pero el carpintero
insistió:
Kuawchikimolli okili:
—San inin yowalli
niknehnekis motlakem, wan nimitzkopilis
mostla. Ma nioh, yipewas ilwitl wan nitlatzotzonati, neh nikyekana ilwitl.
Oyahki kuawchikimolli,
wan pichon iselti omoka. Mostlatika pichon wehkawitl omochixtoka wan
kuawchikimolli ayik owalehkok.
Pichon, miak
omochokilih, apismiktoka wan amo okualtiaya tlakuati, inon tlakemitl tlen
okikahtewilih kuawchikimolli wel tatapahtik wan tepinati ikinon amo okinekiaya ma kiittakah.
Ompa omoka nochi
yowalli okseki omochokili, kuawchikimolli ayakmo okikawiliko itlakem.
Ihkon pichon
okahsikamah inin tlahtolli: amo tiktlanetis moaxkayo akin amo kuali tikixmati,
ikinon axkan tikittah pichon amo kualtzin itlakem.
—Solamente por esta noche quiero usar tu traje y mañana te lo de-
vuelvo. Es hora de irme a la fiesta.
Así, el carpintero se fue y el
pichón se quedó esa noche portando el
traje del carpintero. Al día siguiente el pichón estuvo esperando el regreso del pájaro carpintero, pasó mucho tiempo pero nunca llegó. Entonces
el pichón se puso a llorar, porque tenía hambre y no podía ir a buscar comida,
pues el traje que llevaba puesto estaba
roto y le daba pena que lo vieran
así. Continúo esperando con la idea de
recuperar su traje. Pero el
carpintero nunca más volvió. Por eso hoy
vemos al pichón con ese traje feo que le dejó el carpintero.
Así fue como el pichón aprendió la lección: Nunca es recomendable
prestar cosas a las personas sin antes conocerlas bien.
NEMILISTLI TEYOLKOKO
TRISTE REALIDAD
Eloísa xocua macuixtlE
Sen tlakatl okipiaya
itahtzin wel wewetzin wan kokolisoh. Sen tonalli inon tlakatl okiyehyekoh:
—Notah ayakmo
tekipanowa santekitl kokolisoh wan
mostla wiptla tlamiti tlakuali. Okachi kuali nikilis notah ma yawi, ma
motlatemoliti tlen kikuas, koxamo kanah
techan kitleokoliskeh se tlaxkalli
,neh ayakmo weliti niknekuitlawis.
Niman okinotzki itahtzin wan okili kenemin okiyehyekohtoka.
Wewetzin otlawelkak wan ika miak tlahyowilistli, ohtlipan otlaksatiah.
Kemin opehki teotlaki
wan otlasesestoka, tlakatl oksemi omoyehyekoh wan okinotzki ichoko wan
okinawati:
—Xiyah xikahsiti mokohkol, xikwikili inin tilmahtli ma kimokenti, amo sesekmikis kanin kochiti.
Choko okiwelkakili
itah, okonanki tilmahtli
wan ichtakatzin okitlahkotek wan okikuitlapantokak ikohkoltzin. Ihkuak okistewak, okitenkak itah okitzahtzili:
—Tlekan san
tlahko tilmahtli tikwikilia mokohkol, mach onimitzili
xiktlahkoteki.
Choko omixkopki wan
okinankili:
—Tlahko tilmahtli nikkawilitih nokohkoltzin wan oksen tlahko nimitzmakas ihkuak
tehwatzin tonewas.
Era un señor que tenía a su padre muy enfermo y muy viejito. Cierto día
ese señor pensó:
—Mi padre ya no trabaja, está muy enfermo y tarde o temprano nos
faltarán los alimentos. Será mejor que
le diga que se vaya a buscar quien le regale algo para que coma, porque yo ya
no puedo seguirlo manteniendo.
Enseguida, llamó a su padre para comunicarle la decisión que había
tomado. El anciano aceptó con gran
sufrimiento y lentamente co- menzó a caminar con rumbo desconocido.
Como ya era tarde y hacía frío el señor reflexionó un poco, llamó a su
hijo y le dijo:
—Alcanza a tu abuelo y llévale esta cobija, no sea que vaya a morir de
frío allá donde llegue a dormir.
El muchacho obedeció a su padre, cogió la cobija y a escondidas la
cortó por mitad, y salió tras de su abuelito.
Cuando iba saliendo es- cuchó la voz de su padre que le gritaba:
—¿Por qué le llevas únicamente
la mitad de la cobija, acaso te dije que la cortaras?
El muchacho volteó y le contestó:
—Es que la mitad es para mi
abuelo y la otra mitad será para mi padre cuando tenga que irse.
POYOHLAMATL
TLATLASKI
LA GALLINA PONEDORA
Juana lEonoR quiahua
macuixtlE
zongolica, VERacRuz
Yiwehkika okatka se poyohlamatl, opapatlatzaya ihkuak otlatlasaya wan
chikawak otzahtziaya kemin
axkan nonihki ihkón
kichiwah. Ahsik se tonalli,
ihkuak otlatlaski, chikawak
otzahtzitewak wan opapatlatzki. Sen kalatl okikak, inawak omotokih wan
okikualankatlapowi:
—¿Tleka chikawak
tikuitzowa? titenakaskoko, ¿kox
amo tikmati miaktin amo
kinpaktía? melahkayopan titenakaskuehso.
Poyohlamatl okinankili.
—Neh amo nikuitzowa, nikuika
ika miak pakilistli,
xikitta tlen kualtzin totoltetl yoniktlali.
Kalatl okili:
— ¿Wan ika se totoltetzintli miak tiilwichiwa? Okinankili:
—Tlekan amo, wan tlen
motech powi? Okili:
—Kuali kahki, neh
nimitznehmachtia, ihkuak
titekualanis, kualtis mitzkechmalinaskeh, wan amikah mopan tlahtos.
Teotlakah nochtin
tlanemitiltin omokochtenkeh. Ihkuak otlapoyawik, kalatl opehki chikawak
tlakuika wan poyohlamatl san
otlakaktoka. Satepan okseki kalameh nonihki opehkeh tlakuikah. Ihkon
otlakuikakeh nochi yowalli.
Mostlatikan, poyohlamatl okahwato kalatl, okili:
—¿Tlen tikyehyekowa,
ika mokuitzolis tlen yowak otikmotekiti, amo titenakaskuehso ?
Hace tiempo había una
gallina ponedora, que cada vez
que ponía un huevo aleteaba y cacareaba
con todas sus fuerzas. Llegó un día en que al poner su huevo y cacarear como
acostumbraba hacerlo se acercó a ella una rana, y muy molesta le dijo:
—¿Por qué pegas esos gritos
tan fuertes? Nos ensordeces a todos,
¿qué no te das cuenta que a
muchos no les agrada? De verdad que molestas a todo el mundo.
La gallina respondió:
—Yo no grito, yo canto de
alegría. ¡Mira, he puesto un huevo muy
bonito!
La rana dijo:
— ¿Y por un huevito haces tanta
fiesta? Ella contestó:
—Claro que sí, y ¿cuál es el problema? Le respondió:
—Está bien, yo sólo te advierto,
cuando tú hagas enojar a toda la
gente te jalarán el pescuezo y no va a haber quien te defienda.
Al atardecer todos los animales
se disponían a dormir, al oscurecer, la rana comenzó a croar, misma que
durante el día había regañado a la
gallina. En seguida las demás ranas comenzaron a cantar también, y así
continuaron toda la noche. Al
siguiente día la gallina también muy
molesta fue a ver a la rana para decirle:
— ¿Piensas que tus gritos de anoche no fueron muy escandalosos?
Okinankili:
—Neh amo nikuitzowa,
kualtzin nitlakuika. ¿Amo mitzpaktía notlakuikal?
Okikualankanankili:
—Amo nechpaktia, amo
nikwelitta motlakuikal wan tla titlakuika, amitla tiyektlalia, neh mohmostle nitlatlasa, niktlalia sen totoltetl tlen kikuah
chanehkeh, tlalia kinpolowa
tomin, kinnemakah wan itlah kimokowiah,
ikinon amo kemanian nechkechmalinaskeh yon amo nechnamakaskeh.
Kalatl okili:
—Xikitta, teh san se totoltetl otikontlali wan sahpanowa titzatzahtzi,
tikuitzowa wan tiilwichiwa, neh onikintlali kipanowia se tzontli nokonewah, wan
amo nikan nepa nitzatzahtzitinemi.
Poyohlamatl san omopina wan amo okachi otlatlahto.
La otra contestó:
— ¿Cuales gritos?, yo solo estuve cantando, ¿acaso no te agrada mi canto?
Le respondió:
—¡Claro que no!, y si es verdad
que tú sabes cantar yo no le veo sentido, pues no veo que hagas algo bueno, yo todos
los días pongo un huevito para que se lo coman los que viven en la casa, o para
que lo vendan. Por eso a mí no me jalaran el pescuezo.
La rana arremetió:
—¡Mira!, tú por un solo un huevo haces tanto escándalo, sin embar- go
yo pongo más de cuatrocientos y no hago tanto alboroto. Dicen que la gallina sólo se agachó de
vergüenza sin decir palabra.
Comentarios
Publicar un comentario