TLAHTLAPOWALTIN CUENTOS TLEN POWI ITLAHKOTIAN VERSIoN NAHUATL ESPAÑOL5
KUAWETZOTL WAN
XIKOHTLI
LA AVISPA Y EL JICOTE
JoRgE luis hERnándEz
rAFAel delgAdO, VerAcruz
Yiwehkika nepa ixtlawaktli kanin
kualtzin nochi xochiyoh,
omona- mikeh sen xikohtli wan sen kuawetzotl. Xikohtli, kemin okachi
tlahpal- tik okatka, niman opehki mosihsinia wan okikakitih:
—Satekitl nichikawak, miek nitlamama wan amo nisotlawani. Kuawetzotl san otlakaktoka wan satepan
okinankili:
—Tlakeh yinelli
tichikawak, ma tikchiwakah tlen
axkin nimitzilis. Nepan onkah
miek nektli, ma
tiksasakakah, wan ma tikwikakah ikxitlan nekah xalxokokuawitl.
—Xikohtli, otlawelkak
wan opehkeh neksasakah.
Xikohtli yinelli
chikawak okatka, mimiek nektli okimomamaltiaya wan kuawetzol sanihkichiwa
kuetlaxiwi wan omottaya
amo otlaxikowa- ya. Melahkayopan
amo okinextiaya tlen okiyehyekohtoka, okinekiaya kiawilmatis
xikohtli itekiyo. Ihkuak yimiek oneknechikohkeh, kuawet- zotl okiwalihto:
—Yinelli sapanowa
tichikawak, neh yonisotlawak, okachi kuali no- chan ma nimosewiti, nihki
xikitta, yopehki tlayowatiwitz.
Xikohtli
okitlahtlanih:
—Kanin
tichanchihtikah? Kuawetzotl okinankili:
—Nikan, itzintlan inin
xalxokokuawitl, ikuitlapan tlakoyonkah,
yowehka nikan nichanchiwa.
Xikohtli san
omihyokah wan opatlantikiski,
ixkoyan omoyehyeko- htiah:
En cierta ocasión se encontraron en un campo florido una avispa y un
jicote. El jicote fue quien inició el diálogo, presumiendo su fuerza física.
Dijo:
—Yo soy demasiado fuerte, soy
capaz de llevar carga pesada y no me fatigo rápido.
La avispa lo miró maliciosamente
y después de escucharle, contes-
tó:
—Si lo que dices es cierto, hagámos una competencia. Mira, en aquel
lugar hay bastante miel, llevémosla al
pie de aquel guayabo a ver quién lleva cargas más grandes.
El presumido aceptó y ambos empezaron tal actividad. En realidad aquel
jicote tenía suficiente fuerza, cargaba grandes cantidades de miel, mien- tras
que la avispa hacía cargas pequeñas, se veía débil y no mostraba su verdadera
intención de aprovechar la circunstancia y de alguna forma beneficiarse. Cuando la
avispa se dio cuenta que ya era una gran canti- dad de miel acumulada, le dijo
al jicote:
—Verdaderamente eres fuerte,
fíjate que yo ya me cansé, por lo tan- to, será mejor irme a descansar a
mi casa, además ya está a punto de oscurecer.
El jicote preguntó:
—¿Por cierto, en dónde esta tu casa?
—Aquí mismo, atrás de este tronco de guayabo, hay un hoyo y desde hace
mucho tiempo vivo en este lugar, justo donde habían colocado la miel.
—Nekah miktlan
kuawetzotl, onechkamaxinki wan onechpinawi.
Kemin amitla
okitlaxtlawi tlen xikohtli
okipalewi, kuawetzotl omokah ika
miek pakilistli. Inin tlahtolli
technextilia: Moneki amo ma timosinikan tlalia tichikawakeh noso
titlayehyekolehkeh. Tlamo,
welitis yetos okse
okachi kamanaltiani wan kualtis tokah
wetzkas.
El jicote guardó silencio y se retiró apenado,
furioso y pensativo. Muy tarde comprendió la astuta actitud
de la avispa, murmurando:
—Condenada avispa, logró burlarse de mí.
La avispa quedó satisfecha y feliz por el trabajo gratuito del jicote. Esta historia nos enseña que no
es correcto andar de presumidos de
ser fuertes o de sabelotodo, porque puede haber alguien que sea más
astuto y se aproveche de
nosotros.
SE WEWETZIN
TOMINYOH
EL VIEJITO ADINERADO
Juana RaquEl aRgüEllEs
VallEJo
la pERla, VERacRuz
Yiwehkika okatka se wewetzin
tlen iselti ochanchiwaya,
nochi it- lakem sawel tatapaktik
wan amikah okimatiaya kox ompa kalihtik
miak tomin okitlatihtoka, ikinon nochtin altepetlakah okiknomatia- yah wan
okihtowayah:
—Inon wewetzin
melahkayopan, amitla kipia.
Ihkon, miek xiwitl
opanotiah wan inon wewetzin okachi
okoxkatia- ya. Ikaltempan opahpanowaya sen choko tlen kuali iwan omoyekno-
tzaya Sen tonalli okinextili inin tlahtolli:
—Xikitta choko, miek tomin nikpia, tla
keh timixewis, techonpa- lewis
itech noteotlakilis wan ihkuak
niixpoliwis miktlan techontlal- pachoti,
ihkon, tikmokawis nochi notomin tlen
nikan tlatitok, san
nimitztlatlahtia amikah xiknextili tlen axan onimitzilih.
Choko okinankili:
–Techkawili ma
nimoyehyeko wan mostla nimitzilis
kox nikchiwas inon tekitl.
Ihkuak ichan
ahsito, inon choko
okitlapowihtahsik isiwa, nochi okinextili tlen okilih inon wewetzin.
Siwatl niman omotlelo
okintemoto ome isiwikniwah wan okinnextilih tlenon itlaka
okitenehtahsik. Inon siwameh omotlatlalwihkeh wan okintlakehkeh ome tlakameh, ma kitlachtekilitih nekah wewetzin. Ihkuak ipan okalakitoh okilihkeh:
—¡Axan
tikwikaskeh nochi motomin! ¡wan tla keh
timokuehsos ti- mitztlalwitekiskeh wewe
tzotzokatl!
Hace mucho tiempo, vivía un anciano solitario, nadie sabía que en su
casa tenía mucho dinero, la gente del pueblo pensaba que ese hom- bre en verdad
era pobre, pues no se le veía riqueza alguna.
Pasaron muchos años y el señor cada vez estaba más acabado. Por su casa
pasaba frecuentemente un joven a quien poco a poco fue tratando, ganándose su
confianza. En cierta ocasión le confesó lo siguiente:
—Mira, muchacho, tengo mucho dinero. Si tú quisieras hacerte cargo de
mí hasta el día en que fallezca podrías quedarte con todo, sólo te pido que
guardes el secreto, pero te repito, a nadie deberás contar lo que te he dicho.
El joven contestó:
—Déjame pensarlo y mañana te diré si acepto tu proposiciòn. Cuando
llegó a su casa le contó a su esposa todo lo que aquel anciano
le había confiado. La indiscreta
mujer, fue a darle la noticia a otras dos mujeres vecinas, quienes de
inmediato emplearon a dos hombres, para
que fueran a robarle al
anciano. Cuando éstos entraron
a su casa, le dijeron:
—¡Nos llevaremos todo el dinero, si te resistes, te daremos una gol- piza! ¡Viejo avaro!
El anciano, humildemente
suplicó:
—¡No me peguen! ¡Llévense todo lo que encuentren!
Cuando los hombres comenzaron a buscar el botín, llegaron hasta su dor-
mitorio y encontraron una gran cantidad de dinero debajo de la cama.
Wewetzin omotolo wan omotlatlahtih:
—¡Amo techpachilikah!
¡xikwikakah nochin tlen ankahsiskeh! Ihkuak inon tlakameh opehkeh
tlatemowah; okahsikeh miek tomin
tzonetok itlampa ikochanko. Sanelihki inpan okistikiskeh nawi tlah-
pixkeh tlen iniwian
inon tetahtzin okintlakehka ma kimalwilikah itomin. Ompa kuali
okinkuawtemkeh, okinilpihkeh, wan
okint- zakuato.
Satepan inon tlachtekeh okinextihkeh akin okintlakeh ma tlachte- kikah. Eyi siwameh tlen
otetlakehkeh, ihkuak okimatkeh intlakewal- tin otzaktokah niman ocholohkeh.
Choko machitlah tomin okiselih, wan amo okimah tlekan isiwa oki- cholilih. Wewetzin okitlalpacho
itomin wan chikometika omomikilih. Amikah kimati kanin tlalpachitok inon tomintzin.
Inin tlahtolli
techonmachtia: moneki timotenkawaskeh, tiktlatiskeh toyolipan nochi tlen technextiliah wan techtlatlahtiah amo ma tit-
lahtolxinikah.
Sorpresivamente salieron cuatro guardianes que el anciano había
contratado para que le cuidaran su
dinero, golpearon a los asaltan- tes, los amarraron y los fueron a encarcelar.
Cuando las mujeres se enteraron
que los hombres que habían ocupa- do estaban presos de inmediato huyeron
por distintos lugares.
El viejito ricachón prefirió enterrar
su dinero para que ya nadie le
robara su fortuna. Pasaron siete días y
el anciano murió, ahora nadie sabe donde está enterrado el dinero.
Esta historia nos enseña a no defraudar la confianza que nos brindan
algunas personas o nuestros amigos,
porque podemos crear un pro- blema mayor. La indiscreción es mala consejera.
OHXITL
LA RESINA
RoquE quiahua macuixtlE
zongolica, VERacRuz
Inin tlahtolli okiixmatiayah nochtin tlakameh tlen yiwehkika
omiltokayah.
Axan san kanah keski tetahmeh
kiilnamiktokeh kenemin kikixtiah ohxitl.
Ihkuak kitzontekih se okokuawitl kitzayanah, noso kitlahtlapanah wan
kipehpeniliah tlen okachi okotzoyoh.
Niman inon kuawitl pihpitzaktzin kitzahtzayatzah wan kitlahtlaliah
ihtik se tzimpilli, wan ompa ihtik kixotlaltiah. Achtoh kichiwah se
tekochtli kanin aki
inon tzimpilli. Ompa ihtik
tekochtli kitlaliah okse kaxitl
ahketok kanin monechikos ohxitl wan
kitentzakuah ika se tepospatlachtik kohkoyonki.
Ikpak kikualihketzah tzimpilli tlen kipia okotzayantli xotlatok
wan nochi kintlalpachowah. Ihkon kuawtzayantli tlen okotzoyoh pewa
chihchipini okotzotl.
Ompa kikawah se yowalli
ma monechiko okotzotl.
Mostlatipan kikixtiah tzimpilli wan kaxitl kanin ohxitl omonechikoh.
Inon ohxitl kisa tetzawak wan tziktik.
Ihkon yamankatotonik kinelowah ika tleolli, niman kitlikonexwiah,
kimanelowah wan mostlatika
kitokatiweh. Ihkon inon
ohxitl kipalewia tleolli, kanpa
amo ma palani, amo ma kikuakah totomeh wan kimichimeh.
Este conocimiento era ampliamente
conocido por los antiguos agri-
cultores que se dedicaban a la siembra del maíz.
Hoy en día sólo ciertas personas mayores de edad conocen la utilidad de
la resina. Cuando cortan un árbol de ocote seleccionan los trozos que
continen resina. Luego, los parten en rajas delgadas y pequeñas a manera de que
los pueden acomodar dentro de un jarro.
Posteriormente cavan un hoyo, en
cuyo fondo colocan un recipiente y le tapan
la entrada con una lámina
perforada, que sirve como co- ladera para que la goma resinosa que gotea, no
contenga residuos de carbón, sobre ésta colocan boca abajo el jarro lleno de
rajas de ocote previamente encendidas.
El fuego debe de ser intenso, al
grado de sobrecalentar el jarro, lo que
hace que comience a fluir la resina, misma que se almacena en la vasija
colocada dentro del hoyo.
Le atizan durante largo rato y
dejan toda la noche que escurra la re- sina y al día siguiente retiran el
recipiente con esa sustancia pastosa y pegajosa, misma que utilizan para proteger el maíz, mezclando los granos
con resina y ceniza antes de sembrarlos.
De esta forma la resina ayuda a que no se pudra el maíz y germine sin
mayor problema. Además evita que se lo coman los pájaros u otros roedores.
PIPILTIN IXKISKEH
LOS NIÑOS TRAVIESOS
manuEl Bautista BaldERas
la pERla, VERacRuz
Yiwehkika okatkah seki pipiltin
satekitl ixkiskeh. Okinpaktiaya mawiltiskeh tlayowahkan. Itahwah
okiniliayah amo ma yowalnemikan.
Inon pipiltin amo otetlakamatiayah. Sen yowalli omawiltihtokah wan se
tlakatl okinekiaya kinmohmohtis, inon tlakatl omichtakatlakentih,
omohkatzahtzik wan opehki
iknochoka kemin se
tekuani, nihki inpan
otlapostektiwalah.
Nochtin pipiltin ika tetl okimohmotlakeh, satekitl
okitemilihkeh wan ikinon tlakatl
ocholohtikiski. Pipiltin
opahpakkeh, wan oksemi opehki mawiltiah.
Nepa amo wehka omoyoltlamachtih
inon tlakatl, oksemi inpan
owalehkok, axkan yinelli motlantok se yolkatl.
Pipiltin amo okimowilihkeh wan okinekiayah ikuitlapan motlaliskeh,
kemin amo nochtin oakkeh, se
piltontli okinilih:
–¡Ma tikpililikah se weyi
kuawitl, ihkon nochtin tiakiskeh!
Ihkon nochtin pipiltin ipan omotlalihkeh wan okitlaloxtihkeh, wehkawitl
omawiltihkeh wan amo okiittakeh kenemin inpan oahsik tlahkoyowak.
Sanelihkika otlakuikak sen kaxtil, wan inon yolkatl opoliwik, nochtin
pipiltin ochapantikiskeh. Ompa keman satekitl
omomohtihkeh, wan nimantzin inchan onewakeh.
Hace mucho tiempo había unos niños traviesos que les gustaba jugar de
noche; aunque sus padres lo prohibían, los niños no hacían caso.
Una noche, mientras jugaban,
un hombre quiso asustarlos. Éste se disfrazó de un extraño animal, rugía, aullaba y hacía ruido al mover
la maleza; los niños le lanzaron piedras, obligándolo a huir del lugar.
Desde luego, ésto, a los niños les causó mucha gracia y continuaron
jugando. Aquel hombre no se dio por
vencido y regresó convertido en una enorme bestia. En esta ocasión todos los
niños querían subir al lomo del animal y como eran varios, no cupieron. De pronto uno de ellos dijo:
—¡Colguémosle un palo para que todos podamos subir!
Así lo hicieron y durante largo rato
anduvieron divirtiéndose sin percatarse del paso de las horas.
Llegada la media noche se escuchó el canto de un gallo y en ese ins- tante el animal desapareció y todos los niños
cayeron al suelo. Los niños se asustaron
demasiado y todos se fueron a sus casas.
KONETZIN TLEN
OPOLIWIK
EL NIÑO DESAPARECIDO
Régulo RomERo domínguEz
zongolica, VERacRuz
Itech sen altepetl ochanchiwayah
se tlakatl wan se siwatl, tlen mo-
hmostlatika kualkan omewayah
wan omotlakualchiwiliayah. Sate-
pan oyayah kahwentlan tlatekitiweh.
Yehwan okipiayah se konetzin wan nihki okiwikayah kanin yehwan otekipanowayah.
Sen tonalli kualkantzin, omehkeh,
omotlamasewihkeh, okonankeh
intanahwah, inkostalwah wan oyahkeh otlatekitoh.
Ompa okiyektlalihkeh sen wiwiontli kanin okikochtekakeh inkone. Siwatzintli okiwiwioni, san kanin
okittak ikone okochki, otzikuinti- ah ikuitlapan itlakah wan nihki opehki tlateki.
Tlahko tonalli
omayankeh wan tlakatl okilih isiwa:
—¡Niapismiki, tiawi ma
titlakuatih! Siwatl okinankili:
—Neh ayamo
nitlakuasneki. Tla tikneki ma titlakuatih wan ik ompa konetl tikonittaskeh wan tlalia yoihsak nihki towan
ma tlakua, ni- man tiwalewaskeh wan ok
sekitzin titlahtlatekiskeh kanpa
tikahxi- tiskeh totlamamal, tikonnamakatiweh wan ok tepitzin tomin tikon- seliskeh.
Itlaka okinankili:
—Tlalia ihkon
tikyehyekowa, tiawi.
Ahsitoh kanin inkone
okikahtehkah wan okittakeh
inkonetzin ayak- mo ompa okatka.
Ayakmo otlakuahkeh wan
opehkeh motekipachowah. Nikan nepan okitemotoh inkone. Nowian otlahtlachiatoh, oteotlakik
wan amo ka-
Existió una familia que todos los días se levantaba muy temprano, preparaba sus alimentos e iba a cortar café, acompañada
de su pe- queño hijo.
Como todos los días, tomaron sus utensilios de trabajo
y se fueron al cafetal. Al
llegar, acondicionaron una hamaca para
acostar al pe- queño.
La madre lo meció un rato y
cuando éste se quedó dormido, fue a
alcanzar a su esposo para iniciar su labor. A medio día, el señor tuvo hambre y
dijo a su esposa:
—Ya tengo hambre ¿Y tú? Ella contestó:
—Yo no, pero si quieres vamos a comer y aprovechamos para ver si el
niño ya despertó para darle de comer y después seguimos cortan- do, hasta
completar el costal grande, para venderlo en la tarde y así tener dinero para
mañana.
Llegaron donde habían dejado a su hijo y grande fue su sorpresa, pues el niño no se
encontraba. Suspendieron la comida e iniciaron la búsqueda de su hijo.
Llorando, recorrieron todos los lugares
por donde creían que se encontraba, y por
ningún lado lo hallaron.
De tanto caminar se cansaron; como la noche se acercaba recogieron lo
que llevaban y regresaron a su casa.
Al llegar a su casa, fueron a visitar a la autoridad para hacerle saber
lo que había sucedido y pedirle su apoyo para seguir buscando a su pequeño.
nah okahsikeh. Ihkuak
opehki tliowa, okonankeh
tlen okiwikayah wan inchan
oyahkeh.
Tlakatl ichan omokopato wan tekiwah
okixpantilito tlen omochi- hkeh,
wan okitlatlahti mostlatipan ma
kipalewi kitemoskeh iko- netzin.
San niman tekiwah okintlakeh
okseki tlakameh wan ok tlapoyawatok
oyahkeh okitemotoh konetzin.
Ihkuak asitoh kanin konetl
okochtoka, noihki kuali otlahtlatemohkeh, kanpa omosot- lahkeh wan inchan omokopkeh.
Mostlatika oksemi otlatemotoh wan amitla okahsihkeh.
Ihkon okitemohtokah kanah nawi tonalli, satepan omoxihxikohkeh wan ihkon omokahkeh.
Kaxtoltika, tlakatl oksehpa
okilnamikilti isiwa, ma
kitemoti ikone. Kualkan omehkeh wan onewakeh
otlatemotoh. Inon tonalli okachi omoyolkokohkeh ihkuak asitoh kanin
okikahtehkah inkonetzin oki- takeh ompa
ochapantokah iomiyotzin kanin okatka iwiwion.
Miak xiwitl yopanok wan amikah kimati tlen omochi inon konetzin. Axkan
amikah ikonpa papanowa wan nochi kahwentlan
tlantok akawalli.
El representante invitó a otras personas, y muy de mañana empren-
dieron la tarea de continuar buscando al
extraviado. Llegaron donde estuvo el
niño y desde ahí iniciaron su búsqueda.
Así pasaron cuatro días buscándolo y el niño por ningún lugar apare-
ció. El cansancio los agotó, se desesperaron y suspendieron la tarea.
Pasaron 15 días, el señor conversó con su esposa y decidieron ir nue-
vamente al lugar donde había sucedido la tragedia.
Caminaron hasta llegar al lugar
y en esta ocasión su sorpresa fue mayor,
porque ahí donde durmió el pequeño, encontraron su esque- leto.
Han pasado ya varios años, y nadie se explica quien le hizo daño al
niño, la finca está abandonada desde que
sucedió este hecho.
EPATL
EL ZORRILLO
hilaRio dE la cRuz
hERnándEz
la pERla, VERacRuz
Okatka sen epatl sahpanowa tekahkayawani. Nochtin tlakameh, oki- mawisittayah, amikah
okinohnotzaya. Nochipan oyowalnemiaya wan amo kemanian techan okahkalaktinemiaya.
Sen yowalli opolikeh kanah keski poyohkonemeh; mostlatipan okse- ki opolikeh wan ihkon mohmostla
opohpolitiahkeh.
Itzkuintli tlen ompa
otlahpixtokah amo okinkak wan amo okinittak kenemin opohpolikeh.
Tlakameh wan siwameh okimamaltihkeh yen
epatl okinichtekilih inpoyohwah;
omotlatlalwihkeh wan okinpehpenkeh
okseki itzkuin- meh tlen okachi
kuesihkeh wan okinilpihkeh kaltenpan, ma tlah- pixtokah inchahchan.
Kuali okinmachtihkeh ma kintokatinemikah nochtin tekuanimeh
tlen tekaltenpan mopachohtinemih.
Opanok chikome tonalli wan oksehpa opolikeh oksekinteh totolko- nemeh wan poyohkonemeh. Tetahmeh okachi okualankeh
wan okinkahkahkeh itzkuinmeh, ma
kitokakah epatl, yeh san okinmieh- miexiayah wan ikinon amo kemanian
okikitzkihkeh.
Tlakameh omonotzkeh wan
omoyektlapowihkeh kenemin, epatl ki- miktiskeh. Wewetkeh nihki omotlahtoltihkeh wan otlanawatihkeh ma
kinmikpahxawilikah kanah keski totolkonemeh wan kaltechko ma
kinkawilikah. Ihkon okichihkeh
wan mostlatipan otlahtlachia- toh
kanin epatl okahkalakiaya.
Ompa ostotenpan okahsikeh se
weyi kowatl xitontik monehnekui-
lohtok wan ikamak
potzitok sen totolkonetl.
Satepan okittakeh
Había una vez un zorrillo muy astuto al que todos los hombres le tenían
respeto, nadie en la comarca lo molestaba y por lo tanto se paseaba to- das las
noches cerca de las casas pero no se metía a éstas, ni siquiera en busca de
alimento. Una noche se perdieron algunas aves de corral que había en las casas,
y así noche tras noche se siguieron perdiendo.
El perro que custodiaba jamás escuchó ni vio cómo se iban perdiendo las
aves.
Hombres y mujeres de inmediato culparon al zorrillo como causante de la
pérdida de sus animales; se aconsejaron
y escogieron algunos perros, de
los más bravos, los adiestraron para
perseguir animales de monte y los amarraron cerca de sus casas para salvaguardar sus gallineros.
Pasaron aproximadamente ocho
días y nuevamente
se perdieron otros totolitos y
pollitos; los señores se enojaron más, y decidieron soltar a los perros
guardianes para que persiguieran al zorrillo, que supuestamente era el
culpable de las fechorìas. Éste únicamente
se defendía rociándolos con sus flatulencias y por ello, los perros
nunca lo pudieron capturar.
Nuevamente los señores se runieron y platicaron sobre la forma de cazar
al zorrillo. Los ancianos del pueblo opinaron
que pusieran veneno en algunas
aves y se las pusieran a manera de carnada, cerca de sus casas. Así lo hicieron
y, al día siguiente el grupo de habitantes se trasladó a la entrada de una
cueva, donde suponían que el zorrillo se escondía.
kowatl omokahka wan omik.
Tetahmeh omixkuikeh tlekan
okima- maltihkeh yen epatl
okintlachtekiliaya.
Axkan nochtin altepechanehkeh epatl kitlasohtla.
Inin tlahtolli
technahnawatiah: Amikah ma tiktlahtlakolmamaltikah tlalia amo tikmatih kox melahkayopan amo kuali inemilis.
Para su sorpresa encontraron a una enorme víbora que en la boca tenía
atorado a uno de los polluelos carnada y ambos agonizaban; observaron cómo la
víbora al poco rato murió.
Los señores se arrepintieron de haber culpado injustamente al zorri-
llo y desde entonces se sabe que los zorrillos no comen pollos.
Esta historia nos enseña que no debemos culpar a alguien sin antes
tener pruebas contundentes.
CHOKOTZIN
TLEN OMOSTOWI
EL NIÑO
QUE SE ENCUEVÓ
BaRtolo aRgüEllEs lEón
la pERla, VERacRuz
Itech sen altepetl ochanchiwaya
sen chokotzin tlen okinpiayah iten- tzowah, nochipan okinwikatinemiaya, ikinon
onentinemiaya ichin tepeyoh.
Se tonalli okicholilihkeh wan
tetlalpan okahkalakitoh kanin okachi
owihkan. Chokotzin okinahsito wan ihkuak
okinistlakohtoka, sane- lihkika okikak se tetl
okitlamochilihkeh. Kemin chokotzin amo mo- hkatl niman okistlakoto kanik owalewak inon tetl.
Oahsito inawak se weyi ostoktli wan kemin yiteotlakihtoka omo oka- chi
itenpan omotokih. Ichan oyahki,
okinpewtiah itentzowah. Most- latikan
oksehpa oyahki otlachiato wan ihkuakon
okachi omotokih itenpan inon ostoktli.
Niman omixewi okalak tlalihtik wan ompa ihkon opoliwito wan ayikemanian
okahsikeh.
Axkan kihtowah tetahmeh ihkuak
pahpanowah ikxitlan, kikakih ompa
tlihtik tlakuikatok inon
chokotzin. Nihki techititiah,
amo nikan nepan ma tikalaktinemikah, okachi kuali amo ompa ma
ti- motokikah toselti. Tla keh amo titlawelkakih welitis timochiwaskeh kemin inon chokotzin
tlen omostowi.
En un pequeño pueblo vivía un niño que siempre andaba pastorean- do a
sus chivos, y por eso le gustaba andar por todo su terreno.
Un día sus animales huyeron al bosque y se fueron muy lejos a terre-
nos ajenos y de difícil acceso, pero el niño fue a buscarlos y cuando los
encontró, escuchó que alguien le tiró una piedra; como no era temeroso, se
acercó al lugar por donde había salido y descubrió una enorme cueva, pero
decidió retirarse por que ya era tarde.
Al día siguiente, regresó y esta
vez se atrevió a entrar, pero lo único
que logró fue perderse y jamás lo encontraron.
Cuentan los adultos que cuando alguien pasa por ese lugar se escu- cha
el canto del niño dentro de la cueva, por lo que advierten:
No entrar solo a las cuevas
desconocidas porque existe el riesgo de correr la misma suerte del niño que se
encuevó.
Comentarios
Publicar un comentario