TLAHTLAPOWALTIN CUENTOS TLEN POWI ITLAHKOTIAN VERSIoN NAHUATL ESPAÑOL5



KUAWETZOTL WAN
XIKOHTLI

LA AVISPA Y EL JICOTE
JoRgE  luis  hERnándEz
rAFAel  delgAdO, VerAcruz




Yiwehkika nepa  ixtlawaktli  kanin  kualtzin  nochi  xochiyoh,  omona- mikeh sen xikohtli wan sen kuawetzotl. Xikohtli, kemin okachi tlahpal- tik okatka, niman opehki mosihsinia wan okikakitih:

—Satekitl nichikawak, miek nitlamama wan amo nisotlawani. Kuawetzotl san otlakaktoka  wan satepan  okinankili:
—Tlakeh yinelli tichikawak,  ma tikchiwakah  tlen  axkin nimitzilis. Nepan onkah  miek  nektli,  ma  tiksasakakah, wan  ma  tikwikakah ikxitlan nekah xalxokokuawitl.

—Xikohtli, otlawelkak wan opehkeh neksasakah.

Xikohtli yinelli chikawak okatka, mimiek nektli okimomamaltiaya wan kuawetzol  sanihkichiwa  kuetlaxiwi  wan  omottaya  amo  otlaxikowa- ya. Melahkayopan amo okinextiaya  tlen  okiyehyekohtoka, okinekiaya kiawilmatis xikohtli itekiyo. Ihkuak yimiek oneknechikohkeh, kuawet- zotl okiwalihto:

—Yinelli sapanowa tichikawak,  neh yonisotlawak,  okachi kuali no- chan ma nimosewiti, nihki xikitta,  yopehki tlayowatiwitz.

Xikohtli okitlahtlanih:

—Kanin tichanchihtikah? Kuawetzotl okinankili:
—Nikan, itzintlan inin xalxokokuawitl, ikuitlapan  tlakoyonkah, yowehka nikan nichanchiwa.
Xikohtli san omihyokah  wan opatlantikiski, ixkoyan  omoyehyeko- htiah:



En cierta ocasión se encontraron en un campo florido una avispa y un jicote. El jicote fue quien inició el diálogo, presumiendo su fuerza física. Dijo:

—Yo soy demasiado fuerte,  soy capaz de llevar carga pesada y no me fatigo rápido.

La avispa lo miró maliciosamente  y después de escucharle,  contes- tó:

—Si lo que dices es cierto, hagámos una competencia. Mira, en aquel lugar hay bastante  miel, llevémosla al pie de aquel guayabo a ver quién lleva cargas más grandes.

El presumido aceptó y ambos empezaron tal actividad. En realidad aquel jicote tenía suficiente fuerza, cargaba grandes cantidades de miel, mien- tras que la avispa hacía cargas pequeñas, se veía débil y no mostraba su verdadera intención  de aprovechar la circunstancia  y de alguna forma beneficiarse. Cuando la avispa se dio cuenta que ya era una gran canti- dad de miel acumulada, le dijo al jicote:

—Verdaderamente eres fuerte,  fíjate que yo ya me cansé, por lo tan- to, será mejor irme a descansar a mi casa, además ya está a punto de oscurecer.

El jicote preguntó:

—¿Por cierto, en dónde esta tu casa?

—Aquí mismo, atrás de este tronco de guayabo, hay un hoyo y desde hace mucho tiempo vivo en este lugar, justo donde habían colocado la miel.



—Nekah miktlan kuawetzotl,  onechkamaxinki  wan onechpinawi.

Kemin  amitla   okitlaxtlawi   tlen   xikohtli   okipalewi,   kuawetzotl omokah ika miek pakilistli.  Inin tlahtolli technextilia: Moneki amo ma timosinikan tlalia tichikawakeh noso titlayehyekolehkeh. Tlamo,
welitis yetos okse okachi kamanaltiani  wan kualtis tokah wetzkas.

El jicote  guardó  silencio y se retiró  apenado,  furioso y pensativo. Muy tarde comprendió la astuta  actitud  de la avispa, murmurando:

—Condenada avispa, logró burlarse de mí.
La avispa quedó satisfecha y feliz por el trabajo gratuito  del jicote. Esta historia nos enseña que no es correcto andar de presumidos de
ser fuertes o de sabelotodo, porque puede haber alguien que sea más

astuto  y se aproveche de nosotros.


SE WEWETZIN
TOMINYOH

EL VIEJITO  ADINERADO


Juana  RaquEl  aRgüEllEs  VallEJo








la pERla, VERacRuz




Yiwehkika okatka  se wewetzin tlen  iselti  ochanchiwaya,  nochi  it- lakem sawel tatapaktik wan amikah okimatiaya  kox ompa kalihtik miak tomin okitlatihtoka, ikinon nochtin altepetlakah okiknomatia- yah wan okihtowayah:

—Inon wewetzin melahkayopan,  amitla kipia.

Ihkon, miek xiwitl opanotiah  wan inon wewetzin okachi okoxkatia- ya. Ikaltempan opahpanowaya sen choko tlen kuali iwan omoyekno- tzaya Sen tonalli okinextili inin tlahtolli:

—Xikitta choko,  miek tomin nikpia,  tla  keh  timixewis, techonpa- lewis itech noteotlakilis  wan ihkuak niixpoliwis miktlan techontlal- pachoti,  ihkon,  tikmokawis nochi notomin  tlen  nikan  tlatitok, san nimitztlatlahtia amikah xiknextili tlen axan onimitzilih.

Choko okinankili:

–Techkawili ma nimoyehyeko  wan mostla  nimitzilis  kox nikchiwas inon tekitl.

Ihkuak  ichan  ahsito,  inon  choko  okitlapowihtahsik isiwa, nochi okinextili tlen okilih inon wewetzin.

Siwatl niman omotlelo okintemoto ome isiwikniwah wan okinnextilih tlenon  itlaka  okitenehtahsik. Inon siwameh omotlatlalwihkeh  wan okintlakehkeh ome tlakameh,  ma kitlachtekilitih nekah  wewetzin. Ihkuak ipan okalakitoh  okilihkeh:
—¡Axan tikwikaskeh  nochi motomin! ¡wan tla keh timokuehsos  ti- mitztlalwitekiskeh wewe tzotzokatl!




Hace mucho tiempo, vivía un anciano solitario, nadie sabía que en su casa tenía mucho dinero, la gente del pueblo pensaba que ese hom- bre en verdad era pobre, pues no se le veía riqueza alguna.

Pasaron muchos años y el señor cada vez estaba más acabado. Por su casa pasaba frecuentemente un joven a quien poco a poco fue tratando, ganándose su confianza. En cierta ocasión le confesó lo siguiente:

—Mira, muchacho, tengo mucho dinero. Si tú quisieras hacerte cargo de mí hasta el día en que fallezca podrías quedarte con todo, sólo te pido que guardes el secreto, pero te repito, a nadie deberás contar lo que te he dicho.

El joven contestó:
—Déjame pensarlo y mañana te diré si acepto tu proposiciòn. Cuando llegó a su casa le contó a su esposa todo lo que aquel anciano

le había confiado. La indiscreta  mujer, fue a darle la noticia a otras dos mujeres vecinas, quienes de inmediato emplearon a dos hombres, para  que fueran  a robarle al anciano.  Cuando éstos  entraron  a su casa, le dijeron:

—¡Nos llevaremos todo el dinero, si te resistes,  te daremos una gol- piza! ¡Viejo avaro!

El anciano, humildemente  suplicó:

—¡No me peguen! ¡Llévense todo lo que encuentren!

Cuando los hombres comenzaron a buscar el botín, llegaron hasta su dor- mitorio y encontraron una gran cantidad de dinero debajo de la cama.


Wewetzin omotolo wan omotlatlahtih:
—¡Amo techpachilikah!  ¡xikwikakah nochin tlen ankahsiskeh! Ihkuak inon tlakameh  opehkeh  tlatemowah;  okahsikeh miek tomin

tzonetok itlampa ikochanko. Sanelihki inpan okistikiskeh nawi tlah- pixkeh  tlen  iniwian  inon  tetahtzin  okintlakehka ma kimalwilikah itomin.   Ompa kuali  okinkuawtemkeh,   okinilpihkeh,   wan  okint- zakuato.

Satepan inon tlachtekeh okinextihkeh akin okintlakeh  ma tlachte- kikah. Eyi siwameh tlen otetlakehkeh, ihkuak okimatkeh intlakewal- tin otzaktokah  niman ocholohkeh.

Choko machitlah  tomin okiselih, wan amo okimah tlekan  isiwa oki- cholilih. Wewetzin okitlalpacho itomin wan chikometika omomikilih. Amikah kimati kanin tlalpachitok  inon tomintzin.
Inin tlahtolli techonmachtia: moneki timotenkawaskeh, tiktlatiskeh toyolipan nochi tlen  technextiliah wan techtlatlahtiah amo ma tit- lahtolxinikah.


Sorpresivamente salieron cuatro guardianes que el anciano había contratado  para que le cuidaran su dinero, golpearon a los asaltan- tes, los amarraron y los fueron a encarcelar.

Cuando las mujeres se enteraron  que los hombres que habían ocupa- do estaban presos de inmediato huyeron por distintos lugares.

El viejito ricachón prefirió enterrar  su dinero para que ya nadie  le robara su fortuna.  Pasaron siete días y el anciano murió, ahora nadie sabe donde está enterrado  el dinero.
Esta historia nos enseña a no defraudar la confianza que nos brindan algunas personas o nuestros  amigos, porque podemos crear un pro- blema mayor. La indiscreción es mala consejera.


OHXITL

LA RESINA


RoquE  quiahua  macuixtlE

zongolica, VERacRuz


Inin tlahtolli okiixmatiayah nochtin tlakameh tlen yiwehkika omiltokayah.

Axan san kanah  keski tetahmeh kiilnamiktokeh  kenemin kikixtiah ohxitl. Ihkuak kitzontekih se okokuawitl kitzayanah, noso kitlahtlapanah wan kipehpeniliah  tlen okachi okotzoyoh.

Niman inon kuawitl pihpitzaktzin kitzahtzayatzah wan kitlahtlaliah ihtik  se tzimpilli, wan ompa ihtik  kixotlaltiah. Achtoh kichiwah se tekochtli  kanin  aki  inon  tzimpilli.  Ompa ihtik  tekochtli  kitlaliah okse kaxitl ahketok  kanin monechikos ohxitl wan kitentzakuah ika se tepospatlachtik kohkoyonki.

Ikpak kikualihketzah tzimpilli tlen kipia okotzayantli  xotlatok  wan nochi kintlalpachowah. Ihkon kuawtzayantli tlen okotzoyoh pewa chihchipini okotzotl.

Ompa kikawah  se  yowalli  ma  monechiko  okotzotl.   Mostlatipan kikixtiah tzimpilli wan kaxitl kanin ohxitl omonechikoh. Inon ohxitl kisa tetzawak wan tziktik.
Ihkon yamankatotonik kinelowah ika tleolli, niman kitlikonexwiah, kimanelowah   wan   mostlatika    kitokatiweh.    Ihkon   inon   ohxitl kipalewia tleolli,  kanpa amo ma palani,  amo ma kikuakah  totomeh wan kimichimeh.

Este conocimiento era ampliamente  conocido por los antiguos  agri- cultores que se dedicaban a la siembra del maíz.

Hoy en día sólo ciertas personas mayores de edad conocen la utilidad de la resina. Cuando cortan un árbol de ocote seleccionan los trozos que continen  resina. Luego, los parten  en rajas delgadas y pequeñas a manera de que los pueden acomodar dentro de un jarro.

Posteriormente  cavan un hoyo, en cuyo fondo colocan un recipiente y le tapan  la entrada  con una lámina perforada, que sirve como co- ladera para que la goma resinosa que gotea, no contenga residuos de carbón, sobre ésta colocan boca abajo el jarro lleno de rajas de ocote previamente  encendidas.

El fuego debe de ser intenso,  al grado de sobrecalentar  el jarro, lo que hace que comience a fluir la resina, misma que se almacena en la vasija colocada dentro del hoyo.

Le atizan durante  largo rato y dejan toda la noche que escurra la re- sina y al día siguiente retiran el recipiente con esa sustancia pastosa y pegajosa, misma que utilizan  para proteger el maíz, mezclando los granos con resina y ceniza antes de sembrarlos.
De esta forma la resina ayuda a que no se pudra el maíz y germine sin mayor problema. Además evita que se lo coman los pájaros u otros roedores.


PIPILTIN IXKISKEH

LOS NIÑOS TRAVIESOS


manuEl  Bautista  BaldERas


la pERla, VERacRuz


Yiwehkika okatkah   seki  pipiltin   satekitl   ixkiskeh.  Okinpaktiaya mawiltiskeh tlayowahkan.  Itahwah  okiniliayah  amo ma yowalnemikan.

Inon pipiltin amo otetlakamatiayah. Sen yowalli omawiltihtokah wan se tlakatl okinekiaya kinmohmohtis, inon tlakatl omichtakatlakentih, omohkatzahtzik  wan  opehki  iknochoka  kemin  se  tekuani,   nihki inpan otlapostektiwalah.

Nochtin  pipiltin  ika  tetl  okimohmotlakeh,   satekitl  okitemilihkeh wan ikinon tlakatl  ocholohtikiski.  Pipiltin opahpakkeh,  wan oksemi opehki mawiltiah.

Nepa amo wehka omoyoltlamachtih  inon tlakatl,  oksemi inpan owalehkok, axkan yinelli motlantok se yolkatl.

Pipiltin amo okimowilihkeh wan okinekiayah ikuitlapan motlaliskeh, kemin amo nochtin  oakkeh, se piltontli  okinilih:

–¡Ma tikpililikah  se weyi kuawitl, ihkon nochtin  tiakiskeh!

Ihkon nochtin pipiltin ipan omotlalihkeh wan okitlaloxtihkeh, wehkawitl omawiltihkeh wan amo okiittakeh kenemin inpan oahsik tlahkoyowak.
Sanelihkika otlakuikak sen kaxtil, wan inon yolkatl opoliwik, nochtin pipiltin ochapantikiskeh. Ompa keman satekitl  omomohtihkeh,  wan nimantzin  inchan onewakeh.


Hace mucho tiempo había unos niños traviesos que les gustaba jugar de noche; aunque sus padres lo prohibían, los niños no hacían caso.

Una noche,  mientras  jugaban,  un  hombre  quiso asustarlos.  Éste se disfrazó de un extraño  animal, rugía, aullaba y hacía ruido al mover la maleza; los niños le lanzaron piedras, obligándolo a huir del lugar.

Desde luego, ésto, a los niños les causó mucha gracia y continuaron jugando.  Aquel hombre no se dio por vencido y regresó convertido en una enorme bestia. En esta ocasión todos los niños querían subir al lomo del animal y como eran varios, no cupieron.  De pronto uno de ellos dijo:

—¡Colguémosle un palo para que todos podamos subir!

Así lo hicieron  y durante  largo rato  anduvieron  divirtiéndose  sin percatarse del paso de las horas.
Llegada la media noche se escuchó el canto de un gallo y en ese ins- tante  el animal desapareció y todos los niños cayeron al suelo. Los niños se asustaron  demasiado y todos se fueron a sus casas.




KONETZIN TLEN
OPOLIWIK

EL NIÑO  DESAPARECIDO


Régulo  RomERo  domínguEz


zongolica, VERacRuz


Itech sen altepetl  ochanchiwayah se tlakatl  wan se siwatl, tlen mo- hmostlatika  kualkan  omewayah  wan omotlakualchiwiliayah.  Sate- pan oyayah kahwentlan  tlatekitiweh. Yehwan okipiayah se konetzin wan nihki okiwikayah kanin yehwan otekipanowayah.

Sen tonalli kualkantzin, omehkeh,  omotlamasewihkeh,  okonankeh intanahwah, inkostalwah wan oyahkeh otlatekitoh.

Ompa okiyektlalihkeh sen wiwiontli kanin  okikochtekakeh  inkone. Siwatzintli okiwiwioni, san kanin okittak  ikone okochki, otzikuinti- ah ikuitlapan  itlakah wan nihki opehki tlateki.

Tlahko tonalli omayankeh wan tlakatl  okilih isiwa:

—¡Niapismiki, tiawi ma titlakuatih! Siwatl okinankili:
—Neh ayamo nitlakuasneki. Tla tikneki ma titlakuatih wan ik ompa konetl  tikonittaskeh wan tlalia yoihsak nihki towan ma tlakua,  ni- man tiwalewaskeh wan ok sekitzin  titlahtlatekiskeh kanpa tikahxi- tiskeh totlamamal, tikonnamakatiweh wan ok tepitzin  tomin tikon- seliskeh.

Itlaka okinankili:

—Tlalia ihkon tikyehyekowa,  tiawi.

Ahsitoh kanin inkone okikahtehkah wan okittakeh  inkonetzin  ayak- mo ompa okatka.
Ayakmo otlakuahkeh wan opehkeh  motekipachowah.  Nikan nepan okitemotoh  inkone. Nowian otlahtlachiatoh, oteotlakik wan amo ka-


Existió una familia que todos los días se levantaba  muy temprano, preparaba  sus alimentos e iba a cortar café, acompañada de su pe- queño hijo.
Como todos los días, tomaron sus utensilios  de trabajo  y se fueron al cafetal.  Al llegar, acondicionaron  una hamaca para acostar al pe- queño.
La madre lo meció un rato  y cuando éste  se quedó dormido, fue a alcanzar a su esposo para iniciar su labor. A medio día, el señor tuvo hambre y dijo a su esposa:
—Ya tengo hambre ¿Y tú? Ella contestó:
—Yo no, pero si quieres vamos a comer y aprovechamos para ver si el niño ya despertó para darle de comer y después seguimos cortan- do, hasta completar el costal grande, para venderlo en la tarde y así tener dinero para mañana.

Llegaron donde  habían  dejado a su hijo y grande  fue su sorpresa, pues el niño no se encontraba.  Suspendieron  la comida e iniciaron la búsqueda de su hijo. Llorando, recorrieron  todos los lugares por donde creían que se encontraba,  y por ningún lado lo hallaron.
De tanto caminar se cansaron; como la noche se acercaba recogieron lo que llevaban y regresaron a su casa.
Al llegar a su casa, fueron a visitar a la autoridad para hacerle saber lo que había sucedido y pedirle su apoyo para seguir buscando a su pequeño.

nah  okahsikeh.  Ihkuak  opehki tliowa, okonankeh  tlen  okiwikayah wan inchan oyahkeh.

Tlakatl ichan  omokopato  wan tekiwah  okixpantilito  tlen  omochi- hkeh,  wan  okitlatlahti mostlatipan   ma  kipalewi  kitemoskeh  iko- netzin.  San niman tekiwah okintlakeh  okseki tlakameh wan ok tlapoyawatok  oyahkeh  okitemotoh  konetzin.  Ihkuak  asitoh  kanin konetl  okochtoka, noihki  kuali  otlahtlatemohkeh, kanpa  omosot- lahkeh wan inchan omokopkeh. Mostlatika oksemi otlatemotoh wan amitla okahsihkeh.

Ihkon okitemohtokah kanah nawi tonalli, satepan  omoxihxikohkeh wan ihkon omokahkeh.

Kaxtoltika,  tlakatl  oksehpa  okilnamikilti  isiwa, ma kitemoti  ikone. Kualkan omehkeh  wan onewakeh  otlatemotoh. Inon tonalli okachi omoyolkokohkeh ihkuak asitoh kanin okikahtehkah inkonetzin  oki- takeh ompa ochapantokah iomiyotzin kanin okatka iwiwion.
Miak xiwitl yopanok wan amikah kimati tlen omochi inon konetzin. Axkan amikah ikonpa papanowa wan nochi kahwentlan  tlantok akawalli.


El representante invitó a otras personas, y muy de mañana empren- dieron la tarea de continuar  buscando al extraviado.  Llegaron donde estuvo el niño y desde ahí iniciaron su búsqueda.

Así pasaron cuatro días buscándolo y el niño por ningún lugar apare- ció. El cansancio los agotó, se desesperaron y suspendieron  la tarea.

Pasaron 15 días, el señor conversó con su esposa y decidieron ir nue- vamente al lugar donde había sucedido la tragedia.

Caminaron hasta  llegar al lugar y en esta  ocasión su sorpresa fue mayor, porque ahí donde durmió el pequeño, encontraron su esque- leto.
Han pasado ya varios años, y nadie se explica quien le hizo daño al niño, la finca está abandonada  desde que sucedió este hecho.

EPATL

EL ZORRILLO
hilaRio  dE  la cRuz  hERnándEz



la pERla, VERacRuz





Okatka sen epatl sahpanowa tekahkayawani.  Nochtin tlakameh, oki- mawisittayah, amikah okinohnotzaya. Nochipan oyowalnemiaya wan amo kemanian techan  okahkalaktinemiaya.

Sen yowalli opolikeh kanah keski poyohkonemeh; mostlatipan  okse- ki opolikeh wan ihkon mohmostla opohpolitiahkeh.

Itzkuintli  tlen ompa otlahpixtokah amo okinkak wan amo okinittak kenemin opohpolikeh.

Tlakameh wan  siwameh  okimamaltihkeh  yen  epatl  okinichtekilih inpoyohwah; omotlatlalwihkeh  wan okinpehpenkeh okseki itzkuin- meh tlen  okachi kuesihkeh  wan okinilpihkeh  kaltenpan, ma tlah- pixtokah  inchahchan.  Kuali okinmachtihkeh ma kintokatinemikah nochtin  tekuanimeh  tlen tekaltenpan mopachohtinemih.

Opanok chikome tonalli wan oksehpa opolikeh oksekinteh  totolko- nemeh wan       poyohkonemeh.  Tetahmeh okachi  okualankeh  wan okinkahkahkeh itzkuinmeh,  ma kitokakah epatl, yeh san okinmieh- miexiayah wan ikinon amo kemanian okikitzkihkeh.

Tlakameh omonotzkeh  wan omoyektlapowihkeh  kenemin,  epatl ki- miktiskeh.  Wewetkeh nihki  omotlahtoltihkeh wan otlanawatihkeh ma kinmikpahxawilikah  kanah  keski totolkonemeh wan kaltechko ma kinkawilikah.  Ihkon  okichihkeh  wan mostlatipan  otlahtlachia- toh kanin epatl okahkalakiaya.
Ompa ostotenpan okahsikeh  se weyi kowatl xitontik  monehnekui- lohtok  wan  ikamak  potzitok   sen  totolkonetl.  Satepan  okittakeh



Había una vez un zorrillo muy astuto al que todos los hombres le tenían respeto, nadie en la comarca lo molestaba y por lo tanto se paseaba to- das las noches cerca de las casas pero no se metía a éstas, ni siquiera en busca de alimento. Una noche se perdieron algunas aves de corral que había en las casas, y así noche tras noche se siguieron perdiendo.

El perro que custodiaba jamás escuchó ni vio cómo se iban perdiendo las aves.

Hombres y mujeres de inmediato culparon al zorrillo como causante de la pérdida de sus animales; se aconsejaron  y escogieron algunos perros,  de los más bravos, los adiestraron  para perseguir  animales de monte  y los amarraron  cerca de sus casas para salvaguardar  sus gallineros.

Pasaron  aproximadamente   ocho  días  y  nuevamente   se  perdieron otros totolitos y pollitos; los señores se enojaron más, y decidieron soltar a los perros guardianes  para que persiguieran  al zorrillo, que supuestamente era el culpable de las fechorìas. Éste únicamente  se defendía rociándolos con sus flatulencias y por ello, los perros nunca lo pudieron capturar.
Nuevamente los señores se runieron y platicaron sobre la forma de cazar al zorrillo. Los ancianos del pueblo opinaron  que pusieran  veneno en algunas aves y se las pusieran a manera de carnada, cerca de sus casas. Así lo hicieron y, al día siguiente el grupo de habitantes se trasladó a la entrada de una cueva, donde suponían que el zorrillo se escondía.


kowatl omokahka  wan omik. Tetahmeh  omixkuikeh  tlekan  okima- maltihkeh  yen epatl okintlachtekiliaya.

Axkan nochtin  altepechanehkeh epatl kitlasohtla.

Inin tlahtolli technahnawatiah: Amikah ma tiktlahtlakolmamaltikah tlalia amo tikmatih  kox melahkayopan amo kuali inemilis.


Para su sorpresa encontraron a una enorme víbora que en la boca tenía atorado a uno de los polluelos carnada y ambos agonizaban; observaron cómo la víbora al poco rato murió.

Los señores se arrepintieron de haber culpado injustamente al zorri- llo y desde entonces se sabe que los zorrillos no comen pollos.
Esta historia nos enseña que no debemos culpar a alguien sin antes tener pruebas contundentes.

CHOKOTZIN
TLEN OMOSTOWI

EL NIÑO
QUE SE ENCUEVÓ


BaRtolo  aRgüEllEs  lEón









la pERla, VERacRuz



Itech sen altepetl  ochanchiwaya sen chokotzin tlen okinpiayah iten- tzowah, nochipan okinwikatinemiaya, ikinon onentinemiaya ichin tepeyoh.

Se tonalli okicholilihkeh  wan tetlalpan okahkalakitoh  kanin okachi owihkan. Chokotzin okinahsito  wan ihkuak okinistlakohtoka, sane- lihkika okikak se tetl  okitlamochilihkeh. Kemin chokotzin amo mo- hkatl niman okistlakoto  kanik owalewak inon tetl.

Oahsito inawak se weyi ostoktli wan kemin yiteotlakihtoka omo oka- chi itenpan  omotokih. Ichan oyahki, okinpewtiah itentzowah. Most- latikan  oksehpa  oyahki otlachiato  wan ihkuakon  okachi omotokih itenpan  inon  ostoktli.  Niman omixewi okalak  tlalihtik  wan ompa ihkon opoliwito wan ayikemanian okahsikeh.
Axkan kihtowah  tetahmeh  ihkuak  pahpanowah  ikxitlan,   kikakih ompa  tlihtik   tlakuikatok   inon  chokotzin.   Nihki techititiah, amo nikan  nepan  ma tikalaktinemikah, okachi kuali amo ompa ma ti- motokikah toselti. Tla keh amo titlawelkakih  welitis timochiwaskeh kemin inon chokotzin tlen omostowi.




En un pequeño pueblo vivía un niño que siempre andaba pastorean- do a sus chivos, y por eso le gustaba andar por todo su terreno.

Un día sus animales huyeron al bosque y se fueron muy lejos a terre- nos ajenos y de difícil acceso, pero el niño fue a buscarlos y cuando los encontró,  escuchó que alguien  le tiró una piedra; como no era temeroso, se acercó al lugar por donde había salido y descubrió una enorme cueva, pero decidió retirarse  por que ya era tarde.

Al día siguiente,  regresó y esta vez se atrevió a entrar,  pero lo único que logró fue perderse y jamás lo encontraron.

Cuentan los adultos que cuando alguien pasa por ese lugar se escu- cha el canto del niño dentro de la cueva, por lo que advierten:
No entrar  solo a las cuevas desconocidas porque existe el riesgo de correr la misma suerte del niño que se encuevó.


Comentarios

Entradas populares